Month: February 2024

Ճահիճների  առաջացումը: Ճահիճները կազմում են ցամաքային ջրե­րի մի մասը: Երկրի մակերևույթի որոշ տարածքներում, որտեղ տեղումնե­րից առաջացած ջրերը հոսելու հնարավորություն չունեն, կուտակվում են որևէ գոգավորությունում և, քանի որ գոլորշացումն էլ շատ թույլ է, սկսում են աճել խոնավասեր բույսեր՝ առաջացնելով ճահիճներ: Ճահիճները Երկրի մակերևույթի գերխոնավ տեղամասերն են, որտեղ ամբողջ տարին կա ջրի ավելցուկ, աճում է ճահճային բուսականություն, և կարող է գոյանալ տորֆի շերտ:
Ճահիճներում աճում ու ապրում են խոնավասեր բույսեր և կենդանիներ: Տարիների ընթացքում բույսերի մնացորդները, կուտակվելով, առաջաց­նում են տորֆ, որն օգտագործվում է որպես վառելիք, որոշ չափով նաև՝ պարարտանյութ:

Ճահիճներ կարող են առաջանալ նաև չորային շրջաններում՝ գրուն­տային ջրերի մակարդակի բարձրացման հետևանքով: Եթե գոլորշացումը հողի մակերևույթից համեմատաբար թույլ է, բարձրացող գրունտային ջրե­րը չեն հասցնում ամբողջովին գոլորշանալ՝ առաջանում են ճահիճներ: Ուժեղ գոլորշացման դեպքում բարձրացած գրունտային ջրերն ամ­բողջովին գոլորշանում են, իսկ աղերը մնում են տեղում՝ առաջացնելով աղուտներ: Այս երևույթը լավ արտահայտված է Արարատյան դաշտում, որ­տեղ առաջացել են և՛ ճահճուտներ, և՛ աղուտներ:

Ճահիճների նշանակությունը: Քանի որ ճահիճները մարդու համար հիմնականում անօգտագործելի տարածքներ են, և այնտեղ բազմանում են հիվանդածին շատ հարուցիչներ, ուստի երկրագնդի որոշ շրջաններում չո­րացվում են: Սակայն ճահիճների չորացումը կարող է խախտել նաև բնութ­յան հավասարակշռությունը: Ճահիճները  չի  կարելի համարել լիովին  անօգուտ  տարածքներ: Դրանք շատ  կարևոր դեր  ունեն  Երկրի  վրա: Ճահիճների բուսականությունը, իրականացնելով ֆոտոսինթեզ (լուսահամադրում), հսկայական քանակությամբ թթվածին  է տալիս  մթնոլորտին: Չորացնելով ճահիճները՝  մարդը կարող է լրջորեն խախտել բնության ներդաշնակությունը: Դրանից  ելնելով՝ որոշ երկրներում ճահիճները դարձել  են  պետական  արգելոցներ:
Չորացումը կատարվում է տարբեր եղանակներով: Մի դեպքում փո­րում են ջրանցքներ, որոնցով հեռանում է կուտակված ջրի ավելցուկը: Հենց այս եղանակով են չորացնում Արարատյան դաշտի ճահիճները: Մյուս դեպքում ճահիճների չորացման համար դրանց տարածքում ա­ճեցնում են այնպիսի ծառեր կամ թփեր, որոնք շատ ջուր են կլանում: Այդ տարածքները  հետագայում օգտագործվում են գյուղատնտեսական նպա­տակներով:
Չորացված ճահճի տարածքից մարդիկ տորֆ են արդյունահանում, որը և վառելիք է, և պարարտանյութ՝ բանջարաբոստանային մշակաբույսե­րի և ծաղիկների մշակման համար:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է ճահիճը: Ինչպե՞ս է առաջանում:
2. Արդյոք կարո՞ղ են ճահիճներ առաջանալ չորային շրջաններում, ինչո՞ւ:
3. Ճահիճների չորացման ի՞նչ եղանակներ գիտեք:
4. Ճահիճներն ի՞նչ դրական և բացասական նշանակություն ունեն:

Կարդա՛ Հ. Թումանյանի «Հսկան» բալլադը: Բալլադից դուրս գրի՛ր անծանոթ բառերը, բացատրի՛ր, սովորի՛ր, տեղադրի՛ր բլոգումդ՝ վերնագրելով այսպես. «Հսկան» բալլադի բառարան

85. Պարզ և բաղադրյալ  բառերը տեղադրի´ր  տրված նախադասությունների մեջ և նախադասությունները  լրացո´ւ: 

Այն բառերը, որոնց մեջ հնարավոր չէ առանձնացնել բառ կազմող իմաստակիր մասեր, պարզ բառեր են. օրինակ՝ ծով, նկար: 

Այն բառերը, որոնք  հնարավոր է բաժանել բառ կազմող իմաստակիր մասերի,  այդպիսի բառեր են. օրինակ՝  հեռախոս — հեռ + ա + խոս, բարկություն — բարկ + ություն: 

86. Տրված բառերի ընդհանուր մասերը գտի՛ր, դրանց  ուղիղ  ձևերը գրի´ր և տրված բառերը  բացատրի´ր: 

 Օրինակ՝ 

բարեսիրտ, բարեկամ, բարեսեր, բարետես: — Բարի: 

Բարեսիրտ — բարի սիրտ ունեցող: 

Բարեկամ — բարին կամեցող: 

Բարեսեր — բարին (բարի բան) սիրող: 

Բարետես — բարի (գեղեցիկ) տեսք ունեցող: 

ա) Կտցաձև, կտցահարել, կտցաչափ: կտուց

կտցաձև – կտուցի ձև ունեցող

կտցահարել – կտուցով խփել

կտցաչափ – կտուցի չափ

բ) Ուղղագրություն, ուղղագիծ, ուղղամիտ, ուղղություն: ուղիղ

ուղղագրությունը – ճիշտ գրելաձև

ուղղագիշ – ուղիղ գիծ

ուղղամիտ – ուղիղ միտք ունեցող

ուղղություն – ուղիղը ցույց տվող

գ) Ուղեկից, ուղևոր, ուղեմոլոր, ուղևորվել: ճամփորդել

ուղեկից – կողքի մարդուն հետ լինել

ուղևոր – տրանսպորտային միջոցում գնացող

ուղեմոլոր – ճանապարհից մոլորված

ուղեևորվել – ճամփորդել

87. Պարզի´ր, թե Ա և Բ բառախմբերն ի՞նչ սկզբունքով են կազմված: Այդ բառախմբերը լրացրո´ւ: 

Ա. Ջրառատ, ջրային, ջրկիր, ջրվեժ, հողագործ, հողեղեն, հողոտ, անհող, օդային, օդապարիկ, օդամղիչ: 

Բ. Ջուր, հող, օդ: 

89. Բառերը բաղադրիչների բաժանի՛ր: Արմատներն ինչո՞վ են միանում: 
 Մարդամոտ, լուսամուտ, ծնողասեր, գորգագործ, փառատոն: 

Մարդամոտ = մարդ + ա + մոտ

լուսամուտ = լույս + ա + մոտ

ծնողասեր = ծնող + ա + սեր

գորգագործ – գորգ + ա + գործ

փառատոն – փառ + ա + տոն

90. Տրված արմատներով բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր: 

Սառն  (սառ), միտ (մտ), մուր (մր): 

սառն – սառնորակ, սառնասիրտ, սառաղբյուր

միտ (մտ) – մտածել, մտամոլոր, մտածմունք

մուր (մր) – մուրացկան, մրաթաթախ։

91. Տրված բառերը կազմող մասերն առանձնացրո՛ւ: Արմատներն ընդգծիր: 

Օրինակ՝ 

մայրություն — մայր + ություն 

անամոթ — ան + ամոթ: 

Ամպոտ – ամպ + ոտ

 քարոտ – քար + ոտ

 օդային – օդ + ային

 անշնորհք – ան + շնորհք

 դժգոհ – դժ + գոհ

 հեռավոր – հեռ + ավոր

 բարություն – բար + ություն։

92. Ամեն շարքից մի բաղադրիչ ընտրի´ր և բաղադրյալ բառեր կազմի´ր (քանիսը կստացվի): 

Ա.Թութ, կարմիր, փուշ, ոսկի, տուն, գույն, կաթ(ն), խորհուրդ:  

Բ.Ան-, -յա, -ենի, -ոտ, -արան, -ավուն, -եղեն, -ավոր: 

Թթենի, կարմրավուն, փշոտ, ոսկեղեն, անտուն, գունավոր, կաթնավուն, խորհրդավոր։

Կոտորակները ընդհանուր հայտարարի բերելը/ մաս 1
Օրինակ՝
3/4 և 1/6 կոտորակները բերենք ընդհանուր հայտարարի։
Դրա համար գտնենք [4,6]=12
Այդ կոտորակների ամենափոքր ընդհանուր հայտարարը
12-ն է.
12։4=3
12։6=2
(3‧3)/(4‧3)=9/12 և (1‧2)/(6‧2)=2/12

Առաջադրանքներ
Կոտորակները բերեք ընդհանուր հայտարարի
5/8 16 1/16
5/3 6 4/6
5/6 12 7/12
1/18 18 5/6
3/5 15 4/15
1/10 50 4/25
2/3 12 3/4
3/2 6 5/3
1/12 12 3/4
14/5 35 4/7
5/2 30 3/15
12/100 100 6/25
6/13 և 4/7
7/12 և 5/10
7/100 և 3/25
5/4 28 12/14
1/12 12 5/6
5/12 72 3/7
1/15 60 5/4
9/10 70 5/7

1. Սեփական և ընկերների խոսքում գործածվող օտար, ժարգոնային, առօրյա-խոսակցական բառերի բառարան։ Ուշադրություն դարձրո՛ւ քո, ընկերներիդ, հարազատներիդ բանավոր խոսքին, դո՛ւրս գրիր ոչ գրական բառերը (օտար, ժարգոնային, առօրյա-խոսակցական), գրի՛ր դրանց գրական(ճիշտ) տարբերակները և կազմի՛ր էլեկտրոնային բառարան(կարող ես օգտվել «Օտար բառերի բառարան«-ից, այլ բառարաներից )։
   ջոգել-հասկանալ

լիֆտ -վերելակ

կուխնա -խոհանոց

մառոժնի -պախպաղակ

զիբիլ -աղբ

մամ-մայրիկ

պապ-հայրիկ

Կարծես թե դարձել եմ ես տուն,
Բոլորն առաջվանն է կրկին,
Նորից դու հին տեղը նստում,
Շարժում ես իլիկը մեր հին:

Մանում ու հեքիաթ ես ասում,
Մանում ես անվերջ ու արագ,
Սիրում եմ պարզկա քո լեզուն,
Ձեռներըդ մաշված ու բարակ։

Նայում եմ, մինչև որ անզոր
Գլուխըս ծնկիդ է թեքվում,
Նորից ես մանուկ եմ այսօր,
Դրախտ է նորից իմ Հոգում։

Արևը հանգչում է հեռվում,
Գետից բարձրանում է մշուշ,
Հեքիաթըդ անվերջ օրորում,
Իլիկըդ խոսում է անուշ…

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Պատմի՛ր բանաստեղծությունը:բանաստեխծուցյան մեջ նա պատմում է մոր մասին
2. Ըստ բանաստեղծության պատմի՛ր մոր մասին: Բանաստեղծության, հեղինակի մայրը ծերեր, աշխատասեր, հեքիաթասաց,պարզկա լեզու։
3. Գտի՛ր բնությունը պատկերող տողերը:

Արևը հանգչում է հեռվում,

Գետից բարձրանում է մշուշ,

1. Բացատրի՛ր պարզկա լեզու, մաշված ձեռքեր մակդիրները:

պարզկա լեզու-պարզ և բարի լեզու ունեցող

մաշված ձեռքեր-շատ գործ արած զեռքեր

1. Բացատրի՛ր հստևյալ փոխաբերությունները`

Ա)Արևը  հանգչում է հեռվում: – գիշեր է գալիս

Բ)Իլիկդ խոսում է անուշ: իլիկիդ ձայնը

Գ) Դրախտ է նորից իմ հոգում -հոգիս երջանիկ է